Gogora’dan günümüze Giresun Müzesi

 Giresun Müzesi 1850-1860 yıllarında, Giresun’da yaşayan yerli Rumlar tarafından yapıldı. Eski kaynaklarda Aziz Nikola Kilisesi adıyla da geçen bu yapı, Gogora ismiyle kilise olarak kullanıma açıldı. 1923 yılına kadar bu işlevini sürdürmesiyle beraber, mübadeleden sonra terk edilerek 1948 yılına kadar boş kaldı. Boş kaldığı süre zarfında ise hangi işlevle kullanıldığı ya da neler yaşandığı bilinmemektedir. Müze uzmanlarından Arkeolog Eyüpcan Kale’den edinilen bilgiye göre müze, boş kaldığı yıllarda ağır bir tahribata uğradı ve kısmen onarılabildi. Ardından 1948–1967 yılları arasında cezaevi olarak tekrar kullanıma açıldı. 1982 yılına gelinceye kadar tekrar boş kalan yapıda tahribat devam ederken, yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya kalındı. 1982–1988 yılları arasında Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak, Ankara Röleve ve Anıtlar Müdürlüğü tarafından restorasyon işlemleri yürütüldü. Müze olmaya uygun hale getirildikten sonra 1988 yılında müze olarak hizmete açıldı.

Gogora Kilisesinin tahribatının sebebi
Müze uzmanlarından Sanat Tarihçisi Muhammet Asin, Gogara Kilisesin de bugüne kadar yaşanan tahribatların sebebinin hem insan eliyle hem de iklime ve coğrafyaya bağlı olarak doğal bir şekilde olduğuna değindi. Konu ile ilgili Asin, “Duvarlara bakıldığında insan eliyle yazılmış bir sürü yazı görülmüştür. Buralarda çok tahribat var. Cezaevi olarak kullanıldığı yıllarda asma kat yapılmış. İçeriye bakarsanız bunu görürsünüz. Restorasyon süreciyle ilgili eksikliklerin giderilmesinin en açık örneği, müzenin ön avlusunda bir kısmının müzeye ait orijinal taşlardan diğer bir kısmının ise sonradan getirilen devşirme taşlardan örülmesinde görülmektedir.” Tüm bu süreçte genelde benzer taşlar kullanıldığını ifade eden Asin, Giresun’dan olmasa bile yakın çevrelerden taşların getirildiğini söyledi.

Bahçedeki koruma önlemlerinin yetersizliği dikkat çekti
Müzenin iç kısmında olduğu gibi bahçesinde de mezar taşlarından lahitlere, çeşitli mimari parçalardan seramik grubuna kadar birçok eser sergilenmektedir. Bu eserler için ekstra bir koruma önlemi olmadığı görülmektedir. Arkeolog Kale, bunların restorasyonu ile ilgili olarak; tespitlerinin yapıldığı durumlarda Trabzon’dan gelen bir restorasyon ekibi tarafından gereken işlemlerin yapıldığını, belirtti.

Giresun, arkeolojik anlamda kazı çalışmalarının yoğun olarak yapılmadığı bir şehirdir. Dolayısıyla da çok fazla bir buluntu ele geçirilmemektedir. Giresun Müzesi de bu anlamda arkeolojik ve etnografik eserlerin bir arada sergilendiği kent müzesi işlevi taşımaktadır. Her şehrin kendine özgü kültürünü tanıtabileceği en güzel yerin müzeler olduğunu ifade eden Kale: “Her kentte bir müze olmasında fayda var. İlla arkeolojik bir müze olacak diye bir şey yok. Etnografik bir müze de olabilir. Kendi kıyafetlerini, günlük hayatlarını yansıttıkları; geçmişten gelen karakteristik bir kültürü var bu kentin. Onun yanında az da olsa kazı yapılmış ve arkeolojik buluntular var.

Her ikisinin bir arada sergilenmesi mantıklıdır. Tüm bunları sergileyebilmek için de bir müzeye ihtiyaç duyulmuş ve Gogora Kilisesi tercih edilmiştir. ”Giresun Müzesi’nde, Giresun’a ait Aretias (Giresun Adası) ve Erikliman kurtarma kazılarından eserler; Samsun, Sinop ve Tokat gibi şehirlerden getirilen eserler de sergilenmektedir. Bu eserlerin en eskisi M.Ö. 3000’li yıllara tarihlendirilmektedir. Helenistik Çağ’dan Roma Çağı’na, Osmanlı Devleti’nden günümüze kadar oldukça geniş yelpazede eser sergilenmektedir. Giresun’da oldukça az sayıda resmi kazı yürütülmektedir. Bu yüzden civar şehirlerdeki müzelerde benzer nitelikteki eserler buraya hibe edildi.

Kazı çalışmalarında gelinen son durum
Geçmiş dönemde Erikliman kurtarma kazısı yürütüldü. Giresun Adası’nda 2011 yılından beri belirli aralıklarla kazı çalışmaları müzeye bağlı olarak yürütülmektedir. Bu kazının bilimsel danışmanlığını ise Giresun Üniversitesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü’nden Doç. Dr. Gazanfer İltar yürütmektedir. Adadaki çalışmaların bu kadar uzun sürmesiyle ilgili olarak Arkeolog Eyüpcan Kale: “Bunda ödenek etkili. Çünkü kazı her sene gelen ödenek kadar yapılıyor. Müze kazılarında ödenek bulmak, üniversite kazılarına göre daha zor. Adada bu sene en son kazı yapılan yer ‘Kule’. Sonrasında ise bu iç kısımda restorasyon işlemleri başlayacak.” Giresun Adası’ndaki 2021 yılı kazı çalışmalarına olumsuz hava koşulları yüzünden Eylül ayında başlandı. Çalışmalar aralıklarla devam ederek bitirildi. Son olarak, raporlama çalışmaları yapılan kazıda bir kitabe bulundu. Bu kitabenin bilimsel yayınlarının çalışmalarına başlandı.

Giresun, Türkiye’de kaçak kazıların en fazla yapıldığı illerden birisidir. Definecilerinse resmi anlamda bir kazı yapabilmesi için belli prosedürleri yerine getirmesi gerekmektedir. Bunun için müzeden, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan ve birçok kurumdan yetkili bulunması gerekmektedir. Bu süreçte tüm görevli ve çalışanların maliyetlerini de kazıyı yapan kişinin karşılaması gerekmektedir. Bu maliyetlerin 3-4 katına çıktığı bir çevresel etki değerlendirilmesinin hazırlığının yürütüldüğü de gelen bilgiler arasındadır. Müze yetkilileri, bu maliyetlerden kaçmak adına insanların kazıları, kaçak yapma yoluna gittiğini belirtmektedir. Jandarmaya gelen ihbar üzerine, müzede inceleme yapmak ve rapor tutmak üzere bu sürece dahil olmaktadır. Giresun İli ve Çevresi Yüzey Araştırması ise Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi adına Doç. Dr. Salih Kaymakçı tarafından yürütülmektedir. Müze uzmanları ancak görevlendirme olduğu takdirde, temsilci olarak bu çalışmaya dahil olmaktadır. Bu bağlamda, özellikle Şebinkarahisar ve Alucra taraflarında yüzey araştırmaları yürütülmektedir. Tespit edilen yerlerde kazıların olup olmayacağı ödenek durumuna bağlıdır.

Yeni bir müze kurulacak mı?
Yeni bir müze projesi olup olmadığıyla ilgili ise Arkeolog Kale: “Öyle bir plan var ama şu an için bir ilerleme yok. Birkaç defa başvuru yapıldı. Arka taraftaki bir okul binası talep edildi.” Bununla ilgili olarak ise Sanat Tarihçi Asin: “Zeytinlik Mahallesi’ndeki restorasyon gören yapılar müze olmaya uygun değiller. Teşhir anlamında biraz büyük olması gerekiyor” dedi. Asin, mevcut müzenin yetersiz olduğunu, vitrinlerin sığmadığını, eserlerin çoğunun depoda kaldığını da ekledi. Tüm taşınma sürecinin oldukça maliyetli olacağı çalışmada, ödenek ayrılıp ayrılamayacağı ise merak konusu. Mevcut alanı zaten çok dar olan müzede pandemi döneminde etkinlikler askıya alındı. Mevcut sağlık koşullarında ise eskiye göre daha az öğrenci tarafından müzeye ziyaret gerçekleştirildi. Yerli halkın ve turist gruplarının ilgisizliğine değinen Kale: “Açıkçası müzeyi tanıtan bir çalışma yapılmalı. Turist kafileleri, genellikle Trabzon’a geçerken buraya uğruyorlar. Yerli halk ise çok fazla ilgi göstermiyor” dedi.

Haber: Fatmanur Güngör